Αντίστροφη μέτρηση για το Ταμείο Ανάκαμψης – Έπιασε «τόπο» ο πακτωλός χρημάτων;

Αντίστροφη μέτρηση οκτώ μηνών θα τρέξει από την 1η Ιανουαρίου 2026 για τη λήξη του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες πυκνώνουν οι συζητήσεις όχι μόνο για το τι συνεισέφερε σε σχέση με τους στόχους του, αλλά και για το αν ανάλογα εγχειρήματα (πχ έκδοση ευρω – ομολόγων για την άμυνα) θα μπορούσαν να φέρουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.

Ενδεικτικό είναι το δημοσίευμα της Handelsblatt, το οποίο εστιάζει στα αποτελέσματα που έφεραν τα πολλαπλά πακέτα που εισέρρευσαν μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης σε τρεις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου και συγκεκριμένα, την Ελλάδα, την Ισπανία και την Ιταλία,

Το ίδιο δημοσίευμα επισημαίνει το εν λόγω ταμείο, συνολικού ύψους άνω των 750 δισεκατομμυρίων ευρώ (το οποίο μπήκε σε λειτουργία από το 2021 παράλληλα με το νέο ΕΣΠΑ), δεν προοριζόταν μόνο για τη σταθεροποίηση χωρών που επλήγησαν ιδιαίτερα από την πανδημία.

Τα κεφάλαια προορίζονταν επίσης για την τόνωση των μεταρρυθμίσεων και του πράσινου και ψηφιακού μετασχηματισμού.

Μια ματιά στις τρεις κύριες χώρες-δικαιούχους, την Ιταλία, την Ισπανία και την Ελλάδα, αποκαλύπτει ένα ανάμεικτο αποτέλεσμα, σημειώνει το ίδιο δημοσίευμα.

Πόσα χρήματα έχει λάβει έως τώρα η Ελλάδα

Σημειώνεται πως σύμφωνα με την τελευταία ενημέρωση την οποία έχει δώσει το υπουργείο Οικονομικών, η Ελλάδα υπέβαλε στις 22 Δεκεμβρίου 2025, προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή διπλό αίτημα πληρωμής από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ύψους 1,17 δισ. ευρώ.

Πρόκειται για το 7ο αίτημα για τις επιχορηγήσεις – η Ελλάδα είναι η 3η χώρα στην Ε.Ε. που φθάνει στο 7ο αίτημα– και το 6ο αίτημα  για τα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το οποίο αφορά συνολικά σε 26 ορόσημα και στόχους.

Η χώρα μας αιτήθηκε την εκταμίευση 883,9 εκ. ευρώ επιχορηγήσεων για την εκπλήρωση 22 οροσήμων  και 293,8 εκ. ευρώ δανείων μέσω 4 οροσήμων.

Μέχρι σήμερα, η Ελλάδα έχει εισπράξει πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας 23,4 δισ. ευρώ (επί συνόλου 35,95 δισ. ευρώ που της αναλογούν). Στο επόμενο διάστημα, όταν ολοκληρωθεί η αξιολόγηση του 7ου αιτήματος επιχορηγήσεων και του 6ου  δανείων, οι συνολικές εκταμιεύσεις προς την Ελλάδα θα ανέρχονται πλέον σε 24,57 δισ. ευρώ, που αντιστοιχεί σε ποσοστό 68,3% των συνολικών πόρων που της αναλογούν.

Η Handelsblatt, επικαλούμενη στοιχεία της Eurostat και της Κομισιόν, αναφέρει πως η συνεισφορά του Ταμείου Ανάκαμψης φτάνει το 21,5% του ελληνικού ΑΕΠ σε όρους 2020, ενώ στην Ισπανία 14,4% και στην Ιταλία 11,6%.

Τα άμεσα αποτελέσματα του Ταμείου Ανάκαμψης

Η οικονομική παραγωγή αυτών των τριών δημοφιλών προορισμών διακοπών μειώθηκε κατακόρυφα κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Ύφεση 11% σημειώθηκε το 2020% στην Ισπανία και 9% στην Ιταλία και την Ελλάδα. Ωστόσο, παρόλο που τα πρώτα κεφάλαια από το ταμείο δεν άρχισαν να ρέουν μέχρι το καλοκαίρι του 2021, η ανάπτυξη και στις τρεις χώρες ήταν ήδη σημαντικά πάνω από 6% το 2021.

Οικονομολόγοι όπως ο Zsolt Darvas από το think tank Bruegel θεωρούν ότι υπάρχει επίδραση. Συγκεκριμένα, η ανακοίνωση του ταμείου ηρέμησε τις αγορές, σηματοδότησε την προθυμία για δράση και, σε συνδυασμό με τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), μείωσε το κόστος χρηματοδότησης.

Ο Miguel Cardoso, επικεφαλής οικονομολόγος για την Ισπανία στην τράπεζα BBVA, επισημαίνει ότι χωρίς το ταμείο, πρόσθετα σοκ όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, οι αμερικανικοί δασμοί και οι γεωπολιτικές εντάσεις θα είχαν παρεμποδίσει την ανάκαμψη πιο σοβαρά.

Οι ιδιωτικές επενδύσεις στην Ισπανία αυξάνονται ελάχιστα

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η Ισπανία και η Ελλάδα κατάφεραν να αναπτυχθούν σημαντικά πιο έντονα μετά την πανδημία από τον μέσο όρο της ΕΕ.

Σύμφωνα με την BBVA, αυτό οφείλεται μόνο εν μέρει στους πόρους του ταμείου. Η δομή των οικονομιών ήταν κρίσιμη για αυτό το αποτέλεσμα. Χώρες με προσανατολισμό στις υπηρεσίες και τον τουρισμό, όπως η Ισπανία και η Ελλάδα, υπέφεραν λιγότερο από τις αυξήσεις των τιμών της ενέργειας μετά το 2022 από ό,τι η πολύ πιο βιομηχανοποιημένη οικονομία της Ιταλίας. Μετά την ανάκαμψή της το 2023, η ανάπτυξη της Ιταλίας ήταν λιγότερο από 1% ετησίως.

Αντίθετα, η Ισπανία αποτελεί μοχλό ανάπτυξης στην Ευρώπη από το 2022. Πέρυσι, η αύξηση του ΑΕΠ της κατά 3,5 τοις εκατό ήταν σχεδόν τρεις φορές υψηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ. Το BBVA εκτιμά ότι περίπου το ήμισυ αυτής της ανάπτυξης αποδόθηκε στην ισχυρή μετανάστευση. Οι πόροι του ταμείου ενίσχυσαν την ανάπτυξη κατά περίπου 0,5 ποσοστιαίες μονάδες ετησίως.

Αμφιβολίες για τη μακροπρόθεση επίδραση

Ωστόσο, η μακροπρόθεσμη επίδραση των κεφαλαίων στις ιδιωτικές επενδύσεις στην Ισπανία είναι περιορισμένη. Παραμένει κάτω από το επίπεδο προ κρίσης του 2019. «Μόνο σε κατασκευαστικές δραστηριότητες πέραν των ακινήτων έχουν αυξηθεί οι ιδιωτικές επενδύσεις σύμφωνα με την ισχυρή οικονομική ανάπτυξη», λέει ο οικονομολόγος της BBVA, Cardoso. Η κατασκευαστική δραστηριότητα βασίζεται κυρίως σε κρατικούς διαγωνισμούς και επενδύσεις στο σιδηροδρομικό δίκτυο.

Σύμφωνα με τον Cardoso, μια εξήγηση για τη στασιμότητα των ιδιωτικών επενδύσεων είναι ότι οι εταιρείες χρησιμοποιούν κεφάλαια από το ταμείο ανάκαμψης από τον κορωνοϊό για δαπάνες που θα είχαν πραγματοποιήσει ούτως ή άλλως.

Για την Ευρώπη στο σύνολό της, το οικονομικό ερευνητικό ινστιτούτο Capital Economics εκτιμά την ετήσια αναπτυξιακή επίδραση του ταμείου ανάκαμψης από τον κορωνοϊό για τα έτη 2020 έως 2024 σε μόλις 0,2 ποσοστιαίες μονάδες. Ο Ιταλός οικονομολόγος Lorenzo Codogno καταλήγει σε αυτό ακριβώς το ποσοστό για τη χώρα του για τα έτη 2021 έως 2026. Ωστόσο, προς το παρόν, τα κεφάλαια σώζουν την Ιταλία από την ύφεση: Οι ειδικοί υποθέτουν ότι ένα μεγάλο μέρος της ήδη πενιχρής οικονομικής ανάπτυξης του αναμενόμενου 0,5% του ΑΕΠ το 2025 αποδίδεται στο ταμείο ανάκαμψης.

Εξαίρεση η Ελλάδα;

Αντίθετα, η βοήθεια της ΕΕ έχει ενισχύσει σημαντικά την ανάπτυξη στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την Capital Economics, τα κεφάλαια συνέβαλαν κατά 1,5% ετησίως στο ελληνικό ΑΕΠ κατά την εξαετή περίοδο.
Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η Ελλάδα έλαβε ένα από τα μεγαλύτερα ποσά βοήθειας σε σχέση με την οικονομική της παραγωγή: Οι επιχορηγήσεις και τα δάνεια χαμηλού επιτοκίου, συνολικού ύψους 35,95 δισεκατομμυρίων ευρώ, αντιπροσωπεύουν το 22% του ελληνικού ΑΕΠ κατά το έτος κρίσης του 2020.

Μια ματιά στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που εφάρμοσαν οι τρεις χώρες σε αντάλλαγμα για τη βοήθεια από το ταμείο ανάκαμψης αποκαλύπτει μια ανάμεικτη εικόνα. Για παράδειγμα, αν κάποιος χρησιμοποιήσει την παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο πλήρους απασχόλησης ως μέτρο επιτυχίας, είναι προφανές ότι αυτή δεν έχει αυξηθεί σε καμία από τις τρεις χώρες της νότιας Ευρώπης σε σύγκριση με το 2019.

«Ο αντίκτυπος στην παραγωγικότητα μπορεί να γίνει εμφανής μόνο αργότερα», λέει ο οικονομολόγος της BBVA, Cardoso, αλλά επισημαίνει ότι η πλειονότητα των κυβερνητικών επενδύσεων κατευθύνθηκε στις σιδηροδρομικές μεταφορές μεγάλων αποστάσεων – με περιορισμένη συνολική ώθηση στην παραγωγικότητα. Ένα διαρθρωτικό πρόβλημα παραμένει το μικρό μέγεθος των εταιρειών.

Στην Ελλάδα, η ελπίδα για περισσότερες συγχωνεύσεις και συνεργασίες δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί παρά τη διαθεσιμότητα κεφαλαίων, τονίζει η Handelsblatt.

Παρόλα αυτά, ο υφυπουργός Οικονομικών, Θάνος Πετραλιάς κατά την ομιλία του στην ολομέλεια της Βουλής πριν την ψηφοφορία για τον νέο κρατικό προϋπολογισμό, προέβλεψε (χωρίς να εξηγήσει το πώς θα γίνει αυτό) ότι «παρόλη τη λήξη του Ταμείου Ανάκαμψης (σ.σ. τέλη Αυγούστου 2026), ακριβώς λόγω του μετασχηματισμού της οικονομίας προβλέπεται σημαντική αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων, έτσι ώστε οι συνολικές επενδύσεις να συνεχίσουν να έχουν θετικό ρυθμό αύξησης όλη την περίοδο 2027-2029».

Το έναυσμα για μεταρρυθμίσεις παραμένει ασαφές

Κατά την κατανομή κεφαλαίων από το ταμείο ανάκαμψης από τον κορονοϊό, η ΕΕ ήθελε να διασφαλίσει, περισσότερο από ό,τι σε προηγούμενα προγράμματα, ότι τα χρήματα θα εκταμιεύονταν μόνο εάν επιτεύχθηκαν οι προηγουμένως συμφωνημένοι στόχοι.

Ωστόσο, στην πράξη, σύμφωνα με τον ειδικό του Bruegel, Darvas, η έννοια αυτή υπέφερε από το γεγονός ότι η ΕΕ χρησιμοποίησε πολύ λίγες παραμέτρους αποτελεσμάτων. «Οι δείκτες επικεντρώνονταν κυρίως στο πόσα χρήματα δαπανήθηκαν», λέει.

Σε αυτό προστίθεται ένα θεμελιώδες πρόβλημα: «Είναι απλώς αδύνατο να αξιολογηθεί ποιες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις έχει προκαλέσει η ανασυγκρότηση, επειδή δεν είναι σαφές ποιες μεταρρυθμίσεις θα είχαν εφαρμοστεί ακόμη και χωρίς τα κεφάλαια».

Με χιλιάδες υπο-στοιχεία στα σχέδια δαπανών της κυβέρνησης, ακόμη και οι ειδικοί δυσκολεύονται να προσδιορίσουν ποιες υπήρχαν ήδη. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις δεν έχουν κανένα συμφέρον να είναι διαφανείς σχετικά με το τι είχαν ήδη σχεδιάσει, αναφέρει το ίδιο δημοσίευμα.

Παρά την κριτική, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος, αναφέρει η Handelsblatt. Η Ελλάδα έχει ψηφιοποιήσει σταθερά τη δημόσια διοίκησή της. Περισσότερες από 2.500 υπηρεσίες είναι πλέον διαθέσιμες μέσω της πύλης gov.gr – ένα διεθνές μοντέλο. Η ψηφιοποίηση της διοίκησης έχει επίσης προχωρήσει στην Ιταλία, αν και μεγάλο μέρος της είχε ήδη ξεκινήσει πριν από την πανδημία.

Νέα Ευρω – ομόλογα για Κοινούς Στόχους

Παρόλο που ασκεί έντονη κριτική στην απόδοση των ταμείων ανάκαμψης, ο Ντάρβας τάσσεται υπέρ της έκδοσης νέου ευρωπαϊκού χρέους για την άμυνα και την προστασία του κλίματος. «Δεν υπάρχει η ίδια χρονική πίεση σε αυτά τα ζητήματα όπως υπήρχε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, και τα κεφάλαια δεν ωφελούν μεμονωμένα κράτη, αλλά την ΕΕ στο σύνολό της», λέει.

Ο πρώην Επίτροπος της ΕΕ Πάολο Τζεντιλόνι, ο οποίος επέβλεπε την κατανομή των κονδυλίων από αυτό το ταμείο ανάκαμψης ως Επίτροπος Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων της ΕΕ μέχρι τον περασμένο Δεκέμβριο, ζητά επίσης νέο χρέος για την άμυνα.

Σε συνάντηση με την εφημερίδα Handelsblatt στη Μαδρίτη νωρίτερα φέτος, δήλωσε ότι η Ευρώπη χρειάζεται ένα αμυντικό ταμείο «που να παρέχει κίνητρα για κοινές προμήθειες και ευρωπαϊκή παραγωγή όπλων. Σε αυτό το πλαίσιο, το υπάρχον βέτο κατά των νέων ευρωομολόγων θα πρέπει να επανεξεταστεί».

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είναι από καιρό ένθερμη υποστηρίκτρια της κοινής χρηματοδότησης της άμυνας. Ως πρώτο βήμα, η ΕΕ υιοθέτησε το αμυντικό ταμείο SAFE τον Μάιο του τρέχοντος έτους. Στο πλαίσιο αυτού του ταμείου, η ΕΕ παρέχει έως και 150 δισεκατομμύρια ευρώ για την κοινή προμήθεια στρατιωτικού εξοπλισμού. Μετά από απόφαση των κρατών μελών, τα χρήματα θα παρασχεθούν με τη μορφή δανείων που εξασφαλίζονται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ.