Η ΕΚΤ καθησυχάζει: Δεν θα καταργηθούν τα μετρητά

Οι ψηφιακές πληρωμές αυξάνονται και οι άνθρωποι χρησιμοποιούν χαρτονομίσματα και κέρματα λιγότερο συχνά. Μήπως τα μετρητά καταργούνται; Ο Πιέρο Τσιπολλόνε (Piero Cipollone), Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) εξηγεί γιατί τα μετρητά εξακολουθούν να είναι απαραίτητα και πώς εργάζεται η ΕΚΤ για να διασφαλίσει ότι παραμένουν άμεσα διαθέσιμα και εύχρηστα.

Ο ρόλος των μετρητών έχει συζητηθεί έντονα τα τελευταία χρόνια, ειδικά καθώς η αύξηση των ψηφιακών πληρωμών λόγω της πανδημίας έχει μειώσει το μερίδιό τους στις καθημερινές συναλλαγές, προκαλώντας ανησυχίες για το μέλλον τους.

Ωστόσο, τα μετρητά χρησιμοποιούνται επίσης ως μέσο αποθήκευσης αξίας και η ζήτηση για αυτά έχει παραμείνει ισχυρή σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.

Επιπλέον, οι Ευρωπαίοι θέλουν να διατηρήσουν την επιλογή πληρωμής με μετρητά. Eπομένως αναμένουν ότι θα παραμείνoyn διαθέσιμa στο μέλλον.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεξεργάζονται στρατηγικές για την προστασία των μετρητών ευρώ και την καταλληλότητά τους για το μέλλον. Τον Ιούνιο του 2023, η Επιτροπή δημοσίευσε τη δέσμη μέτρων για το ενιαίο νόμισμα , η οποία περιλαμβάνει δύο βασικές νομοθετικές προτάσεις: μία για την προστασία του καθεστώτος νόμιμου χρήματος των τραπεζογραμματίων και κερμάτων ευρώ (κανονισμός για το νόμιμο χρήμα των μετρητών) και μία άλλη για το ψηφιακό ευρώ (κανονισμός για το ψηφιακό ευρώ).

Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ χαιρέτισε αυτές τις νομοθετικές προτάσεις και τον στόχο τους να θεσπίσουν ένα συνεκτικό νομικό πλαίσιο. Το ψηφιακό ευρώ, τα τραπεζογραμμάτια και τα κέρματα θα αλληλοσυμπληρώνονται, ενισχύοντας το φάσμα των διαθέσιμων επιλογών πληρωμής, προσφέροντας μετρητά τόσο σε φυσική όσο και σε ψηφιακή μορφή.

Η κυκλοφορία μετρητών συνεχίζει να αυξάνεται παράλληλα με την ψηφιοποίηση των πληρωμών

Τα τραπεζογραμμάτια και τα κέρματα ευρώ θα συνεχίσουν να διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο ως αξιόπιστο μέσο πληρωμής και ως μέσο αποθήκευσης αξίας τόσο εντός της ζώνης του ευρώ όσο και στο εξωτερικό – απλώς κοιτάξτε την εξέλιξη των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία (Διάγραμμα 1).

Αυτή τη στιγμή, κυκλοφορούν 30,4 δισεκατομμύρια τραπεζογραμμάτια, συνολικής αξίας 1,6 τρισεκατομμυρίων ευρώ.

Αφού σταθεροποιήθηκαν όταν αυξήσαμε τα επιτόκια – γεγονός που κατέστησε λιγότερο ελκυστική για τους ανθρώπους την κατοχή μεγάλων ποσών αποταμιεύσεων σε μετρητά – τα στοιχεία αυτά αυξάνονται ξανά, με ετήσιο ρυθμό 2,3% σε όγκο και 1,7% σε αξία. Για να το θέσουμε σε προοπτική: κυκλοφορούν σήμερα τραπεζογραμμάτια αξίας σχεδόν 5.000 ευρώ για κάθε πολίτη της ζώνης του ευρώ.

Η ζήτηση για μετρητά κατά τη διάρκεια κρίσεων, όπως η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η ευρωπαϊκή κρίση δημόσιου χρέους και η πανδημία COVID-19, υπογραμμίζει τη σημασία τους, ιδίως σε ταραγμένες εποχές. Το Διάγραμμα υπογραμμίζει την ισχυρή ζήτηση για τραπεζογραμμάτια, με αιχμές κατά τη διάρκεια αυτών των κρίσεων, όταν ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των τραπεζογραμματίων σε κυκλοφορία υπερδιπλασιάστηκε. Η ΕΚΤ και οι Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες (ΕθνΚΤ) διατηρούν επαρκή αποθέματα τραπεζογραμματίων και αποτελεσματικά κανάλια διανομής για να διασφαλίσουν ότι είναι έτοιμες να ανταποκριθούν σε αυτές τις ξαφνικές αυξήσεις της ζήτησης.

Οι Ευρωπαίοι αναμένουν από τις τράπεζές τους να διασφαλίσουν την πρόσβαση σε υπηρεσίες μετρητών

Η καλή πρόσβαση σε μετρητά είναι θεμελιώδης για να διασφαλιστεί η εύρυθμη λειτουργία τους. Ο προτεινόμενος κανονισμός για το νόμιμο χρήμα των μετρητών υπογραμμίζει την ανάγκη για ορθή γεωγραφική κατανομή των υποδομών, ώστε να διασφαλιστεί η διαθεσιμότητα τραπεζογραμματίων και κερμάτων σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Ωστόσο, η μείωση των τραπεζικών καταστημάτων λόγω της ενοποίησης του τραπεζικού τομέα, σε συνδυασμό με τη μείωση του αριθμού των ΑΤΜ, θέτει σημαντικές προκλήσεις.

Σε ένα σύστημα δύο επιπέδων, οι κεντρικές τράπεζες δεν παρέχουν άμεσα υπηρεσίες μετρητών στο δημόσιο ή σε μη χρηματοπιστωτικές εταιρείες. Αντίθετα, εναπόκειται στις τράπεζες και στους παρόχους υπηρεσιών τους να διατηρούν τις απαραίτητες εγκαταστάσεις για την παροχή επαρκών υπηρεσιών μετρητών σε ιδιώτες και επιχειρήσεις. Οι αναλύσεις που διεξήγαγαν οι κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος αποκάλυψαν σημαντικές διαφορές στη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών μετρητών των τραπεζών μεταξύ χωρών και περιοχών εντός της ζώνης του ευρώ. Φυσικά, οι αγροτικές και αστικές περιοχές συχνά έχουν διαφορετικές ανάγκες σε υποδομές, οι οποίες, με τη σειρά τους, επηρεάζουν τη ζήτηση για ΑΤΜ και υποκαταστήματα τραπεζών. Οι έρευνες υπογραμμίζουν περαιτέρω ότι η δυσαρέσκεια με τις υπηρεσίες μετρητών των τραπεζών αυξάνεται τόσο μεταξύ των ατόμων όσο και των επιχειρήσεων.

Εκτός από τις τράπεζες, οι λιανοπωλητές σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ προσφέρουν επίσης περιορισμένες υπηρεσίες ανάληψης μετρητών, γνωστές ως cashback ή cash advances, για την ανακύκλωση πλεονάζοντος μετρητού. Από την οπτική γωνία του καταναλωτή, αυτές οι υπηρεσίες είναι βολικές αλλά δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τις βασικές υπηρεσίες μετρητών που παρέχουν οι τράπεζες. Πρώτον, η επιστροφή μετρητών επιτρέπει την ανάληψη μόνο μικρών ποσών (συνήθως έως 100 ή 200 ευρώ) και δεν επιτρέπει στους ανθρώπους να καταθέτουν μετρητά στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς. Δεύτερον, και εξίσου σημαντικό, οι λιανοπωλητές δεν υποχρεούνται να προσφέρουν υπηρεσίες επιστροφής μετρητών, και ακόμη και όταν το κάνουν, αυτό εξακολουθεί να εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα πλεονάζοντος μετρητού από προηγούμενες συναλλαγές.

Όπως αναφέραμε στη γνώμη μας σχετικά με τον κανονισμό για το νόμιμο χρήμα των μετρητών, η διατύπωση δεσμευτικών κανόνων για τα επίπεδα υπηρεσιών μετρητών των τραπεζών απαιτεί προσεκτική εξέταση. Η ΕΚΤ έχει από καιρό υποστηρίξει ότι μια ενιαία προσέγγιση μπορεί να μην είναι κατάλληλη για όλες τις χώρες και τις περιοχές της ζώνης του ευρώ και ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη οι εθνικές ιδιαιτερότητες. Παρ ‘όλα αυτά, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί επαρκές επίπεδο πρόσβασης σε υπηρεσίες μετρητών σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Συγκεκριμένα, η τοπική παροχή υπηρεσιών μετρητών από τις τράπεζες και τα ολοκληρωμένα δίκτυα ΑΤΜ παραμένουν απαραίτητα – κυρίως επειδή αυτά είναι κρίσιμα για να μπορούν τα άτομα και οι λιανοπωλητές να αναλαμβάνουν τραπεζογραμμάτια και κέρματα από τραπεζικούς λογαριασμούς και να καταθέτουν μετρητά σε αυτούς, διατηρώντας έτσι την κυκλοφορία μετρητών εντός της κοινότητας.

Αναγνωρίζοντας αυτό, ο προτεινόμενος κανονισμός για το νόμιμο χρήμα των μετρητών ορίζει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεννόηση με την ΕΚΤ, θα θεσπίσει κοινούς δείκτες μέσω εκτελεστικών πράξεων. Αυτοί οι κοινοί δείκτες θα επιτρέψουν στα κράτη μέλη να παρακολουθούν την πρόσβαση σε υπηρεσίες μετρητών και θα επιτρέψουν στην Επιτροπή και την ΕΚΤ να αξιολογήσουν την κατάσταση σε όλες τις χώρες. Η ΕΚΤ, σε συνεργασία με τις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες, προετοιμάζει την απαιτούμενη ανάλυση, συμπεριλαμβανομένης μιας μεθοδολογίας σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ για την αξιολόγηση της πυκνότητας των σημείων πρόσβασης σε μετρητά για τους πολίτες, και συνεργάζεται με την Επιτροπή για τον καθορισμό αυτών των κοινών δεικτών. Η ανάλυση αυτή λαμβάνει υπόψη τις ποικίλες πυκνότητες των ΑΤΜ σε σχέση με την πυκνότητα του πληθυσμού και κάνει διάκριση, για παράδειγμα, μεταξύ αστικών περιοχών, όπου εφαρμόζονται μικρότερες αποστάσεις (1, 2 και 5 χιλιόμετρα), και αγροτικών περιοχών (5, 10 και 15 χιλιόμετρα).

Επιπλέον, κρίνοντας από τις συνεχιζόμενες συζητήσεις στο πλαίσιο της Ομάδας Εργασίας του Συμβουλίου σχετικά με τον κανονισμό για το νόμιμο μέσο πληρωμής των μετρητών, το τελικό κείμενο μπορεί να επιτρέψει στα κράτη μέλη να χρησιμοποιούν συμπληρωματικούς εθνικούς δείκτες.^]Αυτός ο συνδυασμός κοινών δεικτών σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ και σε εθνικό επίπεδο θα βοηθούσε να διασφαλιστεί ότι οι άνθρωποι έχουν επαρκή και αποτελεσματική πρόσβαση σε μετρητά, ενώ παράλληλα θα επέτρεπε στις ορισθείσες εθνικές αρμόδιες αρχές να λαμβάνουν στοχευμένα διορθωτικά μέτρα σε περίπτωση που εντοπιστούν ελλείψεις.

Η επίτευξη της σωστής ισορροπίας μεταξύ της ικανοποίησης των αναγκών των καταναλωτών και της δυνατότητας των τραπεζών να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητά τους είναι απαραίτητη κατά τον καθορισμό των κριτηρίων για την παροχή πρόσβασης σε υπηρεσίες μετρητών σε άτομα και επιχειρήσεις. Οι πελάτες των τραπεζών πρέπει να είναι σε θέση τόσο να αποσύρουν τα κεφάλαιά τους σε μετρητά όσο και να καταθέσουν μετρητά στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς. Η παροχή τέτοιων υπηρεσιών μετρητών αποτελεί θεμελιώδη ευθύνη των εμπορικών τραπεζών και διάφορα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει νόμους προς τον σκοπό αυτό. Η ΕΚΤ υποστηρίζει την εθνική νομοθεσία που αποσκοπεί στη διασφάλιση της πρόσβασης σε μετρητά και συνεργάζεται στενά με τις ΕθνΚΤ για την παρακολούθηση των σημείων ανάληψης μετρητών, όπως τα ΑΤΜ και τα υποκαταστήματα τραπεζών.

Σαφέστερος κανόνας για την υποχρεωτική αποδοχή μετρητών

Τα τραπεζογραμμάτια και τα κέρματα ευρώ έχουν την ιδιότητα του νόμιμου χρήματος σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Συνεπώς, τα μετρητά αποτελούν το προεπιλεγμένο μέσο πληρωμής και πρέπει να γίνονται δεκτά, εκτός εάν και τα δύο μέρη συμφωνήσουν αμοιβαία και ελεύθερα σε άλλη μορφή πληρωμής. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι οι δικαιούχοι πρέπει να δέχονται πληρωμές σε μετρητά, εάν ο πληρωτής επιμένει.

Πρακτικές όπως η άρνηση των εμπόρων να δέχονται μετρητά ή η επίδειξη πινακίδων «δεν δέχονται μετρητά» δεν είναι μόνο ανεπιθύμητες, καθώς περιορίζουν την ελευθερία επιλογής πληρωμής του πληρωτή, αλλά είναι επίσης θεμελιωδώς ασύμβατες με το καθεστώς νόμιμου χρήματος των μετρητών ευρώ, όπως ερμηνεύεται από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ).Ένας από τους λόγους για τους οποίους η ΕΚΤ αντιτίθεται σθεναρά σε τέτοιες πρακτικές, οι οποίες δυστυχώς φαίνεται να γίνονται ολοένα και πιο διαδεδομένες, είναι ότι ενέχουν τον κίνδυνο αποκλεισμού ορισμένων μελών της κοινωνίας, ιδίως εκείνων που βασίζονται σε μετρητά. Η ΕΚΤ τόνισε αυτή την επικριτική στάση στη γνώμη της σχετικά με πρόταση κανονισμού για το νόμιμο χρήμα των τραπεζογραμματίων και κερμάτων ευρώ, στην οποία υποστήριξε τη σαφή απαγόρευση τέτοιων πρακτικών «χωρίς μετρητά».^[15]Για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος, οι ορισθείσες εθνικές αρμόδιες αρχές πρέπει να παρακολουθούν και να επιβάλλουν τη συμμόρφωση μόλις τεθεί σε ισχύ ο κανονισμός για το νόμιμο χρήμα των μετρητών. Επιπλέον, όπως συμβαίνει με κάθε κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα κράτη μέλη πρέπει να θεσπίσουν αποτελεσματικά και αποτρεπτικά καθεστώτα επιβολής κυρώσεων.

Η ΕΚΤ υποστηρίζει επίσης την αποδοχή μετρητών στον δημόσιο τομέα, ιδίως για τις μεταφορές και άλλες δημόσιες υπηρεσίες. Στην απόφασή της της 26ης Ιανουαρίου 2021, το ΔΕΕ διευκρίνισε ότι οι φορείς του δημόσιου τομέα μπορούν να ρυθμίζουν τις διαδικασίες για την εξόφληση χρεών μέσω της εθνικής νομοθεσίας. Υπό ορισμένες καθορισμένες προϋποθέσεις που εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον με αναλογικό τρόπο, η εν λόγω νομοθεσία μπορεί να επιτρέπει στις δημόσιες αρχές να αρνούνται πληρωμές με μετρητά για τα αγαθά ή τις υπηρεσίες που παρέχουν. Παρ’ όλα αυτά, καθώς οι δημόσιες αρχές είναι συχνά οι μοναδικοί πάροχοι βασικών υπηρεσιών, θα πρέπει να εφαρμόζουν αυτούς τους περιορισμούς με φειδώ και μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο. Για παράδειγμα, οι πάροχοι δημόσιων συγκοινωνιών θα πρέπει να θέσουν ως προτεραιότητα την ένταξη και να διατηρήσουν αποτελεσματικές επιλογές πληρωμής με μετρητά.

Ο ρόλος των μετρητών σε περιόδους κρίσης

Ως ανθεκτικό και αξιόπιστο μέσο πληρωμής, τα μετρητά είναι απαραίτητα, ειδικά κατά τη διάρκεια κρίσεων. Παραμένουν λειτουργικά ακόμη και όταν τα ηλεκτρονικά συστήματα πληρωμών διαταράσσονται από διακοπές ρεύματος, βλάβες στο διαδίκτυο, δυσλειτουργίες λογισμικού ή άλλα συμβάντα. Οι πρόσφατες φυσικές καταστροφές και οι γεωπολιτικές εντάσεις έχουν υπογραμμίσει την επείγουσα ανάγκη να διασφαλιστεί ότι τα μετρητά θα συνεχίσουν να κυκλοφορούν για να υποστηρίζουν την εμπιστοσύνη και την οικονομική σταθερότητα κατά τη διάρκεια επεισοδίων κρίσης.

Η ΕΚΤ συνεργάζεται με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη Στρατηγική της ΕΕ για την Ένωση Ετοιμότητας, η οποία δίνει έμφαση στον ρόλο των μετρητών στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας της κοινωνίας. Συνεργαζόμαστε επίσης στενά με τις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες για να ενισχύσουμε την ετοιμότητα για κρίσεις και να διασφαλίσουμε ότι τα μετρητά παραμένουν διαθέσιμα σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Η πρόσφατη διακοπή ρεύματος στην Ιβηρική Χερσόνησο απέδειξε για άλλη μια φορά ότι τα μετρητά, όντας ανεξάρτητα από την τεχνολογία, μπορούν πάντα να βασιστούν.

Εκσυγχρονισμός των τραπεζογραμματίων ευρώ για τις επόμενες δεκαετίες

Για να διασφαλίσει την ακεραιότητα των τραπεζογραμματίων ευρώ και να διασφαλίσει τη συνεχή τους σημασία σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, η ΕΚΤ έχει ξεκινήσει τον επανασχεδιασμό τους. Εκτός από το ότι θα φέρουν μοντέρνα σχέδια που απηχούν τους Ευρωπαίους, τα επανασχεδιασμένα τραπεζογραμμάτια θα διαθέτουν προηγμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας για την καταπολέμηση της παραχάραξης.

Τόσο το κοινό όσο και οι ειδικοί από όλη την Ευρώπη συμμετέχουν ενεργά σε αυτό το έργο. Ζητώντας τακτικά τη γνώμη των Ευρωπαίων, διασφαλίζουμε ότι τα νέα τραπεζογραμμάτια θα αντιπροσωπεύουν τους ανθρώπους που τα χρησιμοποιούν. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, η ΕΚΤ ξεκίνησε πρόσφατα έναν διαγωνισμό σχεδιασμού για τα μελλοντικά τραπεζογραμμάτια ευρώ.

Αυτή η προσπάθεια εκσυγχρονισμού των τραπεζογραμματίων ευρώ υπογραμμίζει τη σταθερή μας δέσμευση για το μέλλον των μετρητών. Ενισχύοντας την ασφάλεια και την αισθητική, στοχεύουμε να διασφαλίσουμε ότι τα μετρητά θα παραμείνουν ένα αξιόπιστο μέσο αποθήκευσης αξίας και ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο μέσο πληρωμής – τόσο σήμερα όσο και σε ένα ολοένα και πιο ψηφιοποιημένο μέλλον.

Τα μετρητά θα παραμείνουν ευρέως διαθέσιμα και αποδεκτά

Είμαστε πλήρως αφοσιωμένοι στα μετρητά και εργαζόμαστε για να διασφαλίσουμε ότι θα παραμείνουν ευρέως διαθέσιμα και αποδεκτά. Και να είστε σίγουροι: ένα ψηφιακό ευρώ δεν θα αντικαταστήσει τα τραπεζογραμμάτια και τα κέρματα, αλλά μάλλον θα τα συμπληρώσει, προσφέροντας μια «ψηφιακή έκφραση των μετρητών», που επεκτείνει τα οφέλη των μετρητών στις ψηφιακές πληρωμές. Η διαθεσιμότητα μετρητών τόσο σε φυσική όσο και σε ηλεκτρονική μορφή θα ενισχύσει την αυτονομία της Ευρώπης στις πληρωμές. Με ένα ψηφιακό ευρώ παράλληλα με τα μετρητά, οι Ευρωπαίοι θα επωφεληθούν από ένα ευρύτερο φάσμα μεθόδων πληρωμής. Θα μπορούν να χρησιμοποιούν χρήματα κεντρικής τράπεζας για σχεδόν όλους τους τύπους πληρωμών, συμπεριλαμβανομένων των διαδικτυακών συναλλαγών, και θα επωφεληθούν από βελτιωμένη ασφάλεια, προστασία, αποτελεσματικότητα, ιδιωτικότητα και συμπερίληψη.

Καθώς προχωράμε, οι καταναλωτές της ζώνης του ευρώ θα εκτιμήσουν το γεγονός ότι έχουν τραπεζογραμμάτια, κέρματα και ψηφιακά ευρώ στα πορτοφόλια τους – όλα με καθεστώς νόμιμου χρήματος, προσβάσιμα οποτεδήποτε και οπουδήποτε, και προσαρμοσμένα σε ποικίλες προτιμήσεις και σενάρια πληρωμής. Συνεπώς, τα μετρητά θα παραμείνουν εξαιρετικά σημαντικά και θα συνυπάρχουν με άλλα μέσα πληρωμής. Ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, τα μετρητά μπορούν να εξυπηρετήσουν κρίσιμες ανάγκες του κοινού που οι εναλλακτικές λύσεις δεν μπορούν να αντικαταστήσουν πλήρως. Με λίγα λόγια: τα μετρητά ήρθαν για να μείνουν.