Σπάνιες γαίες: Η «πυριτιδαποθήκη» της αλυσίδας εφοδιασμού και το νέο επεισόδιο ΗΠΑ-Κίνας

Η ένταση μεταξύ Ουάσινγκτον και Πεκίνου κλιμακώνεται μέρα με την ημέρα για τις σπάνιες γαίες (σπάνια ορυκτά). Τα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης εξέδωσαν την Πέμπτη μια απάντηση επτά σημείων στις εκκλήσεις των ΗΠΑ προς το Πεκίνο να άρει τους περιορισμούς στις σπάνιες γαίες. Το Πεκίνο υποστηρίζει ότι όχι μόνο ενημέρωσε την Ουάσινγκτον πριν ανακοινώσει το νέο καθεστώς αδειοδότησης, αλλά ότι οι έλεγχοι είναι επίσης συνεπείς με τα μέτρα που ισχύουν εδώ και καιρό σε άλλες μεγάλες οικονομίες.

Οι ΗΠΑ και η Κίνα βρίσκονται σε έναν λεκτικό πόλεμο από την τηλεφωνική επικοινωνία του Σεπτεμβρίου μεταξύ του Τραμπ και του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ. Ο ένας κατηγορεί τον άλλο ότι υποδαυλίζει εντάσεις μάλιστα λίγες εβδομάδες πριν από την αναμενόμενη συνάντηση των δύο ανδρών (δεν έχει ανακοινωθεί επίσημη ημερομηνία, αλλά με τα έως τώρα δεδομένα, η συνάντηση προγραμματίζεται για τα τέλη Οκτωβρίου στη Νότια Κορέα, όπου ο Τραμπ έχει προγραμματισμένη επίσκεψη με αφορμή την έναρξη διάσκεψης της APEC/Οικονομική συνεργασία Ασίας-Ειρηνικού) .

Η αντιπαράθεση κλιμακώθηκε μετά την απόφαση της Κίνας να επεκτείνει και να σκληρύνει τους ελέγχους στις εξαγωγές σπάνιων γαιών και συναφών τεχνολογιών. Ο Jamieson Greer, ειδικός για θέματα εμπορίου της Κυβέρνησης των ΗΠΑ, χαρακτήρισε την κίνηση «αρπαγή ισχύος στην αλυσίδα εφοδιασμού», ενώ ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ απείλησε με επιβολή δασμών 100% στα κινεζικά προϊόντα.
Reuters
Σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες, η Κίνα διεύρυνε τη λίστα ελεγχόμενων μετάλλων και υλικών, προσθέτοντας πέντε στοιχεία (holmium, erbium, thulium, europium, ytterbium) στα επτά που είχε περιορίσει νωρίτερα εφέτος και καθιέρωσε αυστηρότερο καθεστώς αδειοδότησης για υλικά, μαγνήτες και συναφές εξοπλισμό. Μέρος των μέτρων τίθεται σε πλήρη ισχύ στις 8 Νοεμβρίου 2025, ενώ για την τεχνολογία εξόρυξης ισχύουν ήδη.
Νομικές αναλύσεις επισημαίνουν ότι το νέο πλαίσιο εισάγει και «κανόνα 50%» με εξωεδαφική ισχύ, επηρεάζοντας ακόμη και εξαγωγές προϊόντων τρίτων χωρών που περιέχουν ελεγχόμενα κινεζικά περιεχόμενα.

Το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών υποστηρίζει ότι οι έλεγχοι βασίζονται στο νόμο και «συνάδουν με τη διεθνή πρακτική», ενώ κομματικά μέσα, όπως η People’s Daily και η Global Times, κατηγορούν τις ΗΠΑ ότι «υπερβάλλουν» σε θέματα εθνικής ασφάλειας και ότι πρώτες επέκτειναν μονομερώς τους δικούς τους περιορισμούς.
Από αμερικανικής πλευράς, ο Greer και ο υπουργός Οικονομικών Σκοτ Μπέσεντ προειδοποίησαν ότι η κίνηση του Πεκίνου απειλεί να επιταχύνει την «αποσύζευξη» και ότι η Ουάσινγκτον, σε συντονισμό με τους εταίρους της, εξετάζει απαντητικά μέτρα με τον Τραμπ να θέτει στο τραπέζι δασμούς 100% ήδη από τις αρχές Νοεμβρίου.

Γιατί οι σπάνιες γαίες έχουν τέτοιο βάρος
Οι 17 σπάνιες γαίες σε κράματα και κυρίως σε μόνιμους μαγνήτες είναι κρίσιμες για ηλεκτρικά οχήματα, αιολικές γεννήτριες, ραντάρ και πλήθος ηλεκτρονικών. Η Κίνα ελέγχει τη μερίδα του λέοντος στην επεξεργασία και στην παραγωγή μαγνητών, γεγονός που της δίνει μοχλό ισχύος σε περιόδους έντασης.

Η τωρινή κλιμάκωση ακολουθεί την κινεζική επιβολή περιορισμών σε gallium και germanium (από το 2023) και τις άδειες εξαγωγής για κρίσιμα προϊόντα γραφίτη (από τον Δεκέμβριο 2023). Το 2025 προστέθηκαν και νέοι περιορισμοί, συμπεριλαμβανομένης απαγόρευσης εξαγωγών ορισμένων μετάλλων προς τις ΗΠΑ.