Συζητείται το νομοσχέδιο για το «Ελληνικό Εργοστάσιο Τεχνητής Νοημοσύνης» ή ΦΑΡΟΣ AI FACTORY – Πρόβλημα το Υπερταμείο

Στη Βουλή συζητείται ένα σημαντικό νομοσχέδιο. Φέρει τον τίτλο «Ίδρυση Ελληνικού Εργοστασίου Τεχνητής Νοημοσύνης – Συνεποπτεία της Η.Δ.Υ.Κ.Α. Μ.Α.Ε. από τα Υπουργεία Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Υγείας» και αποτελεί το θεσμικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης στην Ελλάδα και για την ενιαία διακυβέρνηση των ψηφιακών υπηρεσιών υγείας, ενώ ταυτόχρονα εισάγει ρυθμίσεις για την περαιτέρω ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησης. Ο τίτλος είναι μεταφορικός καθώς δεν πρόκειται για εργοστάσιο, αλλά για ένα οικοσύστημα για την τεχνητή νοημοσύνη.

Κεντρικός άξονας του νομοσχεδίου είναι η ίδρυση του «Ελληνικού Εργοστασίου Τεχνητής Νοημοσύνης Ανώνυμη Εταιρεία (ΑΕ)» με διακριτικό τίτλο «ΦΑΡΟΣ AI FACTORY», το οποίο λειτουργεί ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, ανώνυμη εταιρεία δημοσίου συμφέροντος και ανήκει στο Υπερταμείο (Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας-ΕΕΣΥΠ).

Από μόνη της αυτή η πρόβλεψη είναι προβληματική αφού το Υπερταμείο όπως έχει αποδείξει σε πολλές περιπτώσεις (ΕΛΤΑ, ΕΤΑΔ, Καζίνο, Μαρίνες, άλλοι διαγωνισμοί) αποτελεί ένα αδιαφανές μέσο διαχείρισης της δημόσιας περιουσίας χωρίς καμία λογοδοσία, όπου οι φίλοι και γνωστοί της πολιτικής εξουσίας ανταμείβονται με πλουσιοπάροχες συμβάσεις.  

Θεωρητικά σκοπός του ΦΑΡΟΣ AI FACTORY είναι η ανάπτυξη ενός οικοσυστήματος τεχνητής νοημοσύνης στη χώρα, η δημιουργία, υποστήριξη και αξιοποίηση καινοτόμων τεχνολογιών ΤΝ, καθώς και η ενίσχυση της έρευνας, της επιχειρηματικότητας και της ψηφιακής ανάπτυξης.

Έδρα της εταιρείας ορίζεται ο Δήμος Αγίας Παρασκευής, στις εγκαταστάσεις του «Δημόκριτου», με δυνατότητα μεταφοράς εντός Αττικής, ενώ μπορεί να ιδρύει υποκαταστήματα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, γεγονός που υποδηλώνει φιλοδοξία για εθνική αλλά και διεθνή παρουσία.

Το αντικείμενο της νέας εταιρείας είναι ιδιαίτερα ευρύ. Περιλαμβάνει την ανάπτυξη, λειτουργία και διαχείριση του ευρωπαϊκού έργου «Pharos – The Greek AI Factory for accelerating AI innovation», το οποίο χρηματοδοτείται από κοινού από την ευρωπαϊκή κοινή επιχείρηση EuroHPC και εθνικούς πόρους.

Προβλέπεται έρευνα, σχεδιασμός, ανάπτυξη και διάθεση συστημάτων ΤΝ και συναφών τεχνολογιών (δεδομένα, μηχανική μάθηση, γλωσσικά μοντέλα, γενετική ΤΝ κ.ά.), η διαχείριση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, καθώς και η παροχή υποδομών και προϊόντων «έμπιστης ΤΝ» σε κρίσιμους τομείς, όπως η υγεία, η γλώσσα και ο πολιτισμός, η βιωσιμότητα και το περιβάλλον.

Η εταιρεία αναλαμβάνει να λειτουργήσει ως εθνικός και περιφερειακός επιταχυντής ΤΝ, προσφέροντας πρόσβαση σε εξειδικευμένη υπολογιστική ισχύ, δεδομένα, μοντέλα και ανθρώπινο δυναμικό.

Για την υποστήριξη της αποστολής του «Εργοστασίου ΤΝ» προβλέπεται ειδικό καθεστώς πόρων και κινήτρων. Η εταιρεία ορίζεται ως τελικός δικαιούχος ενωσιακών και εθνικών προγραμμάτων και μπορεί να χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, από άλλους φορείς του δημόσιου τομέα και από διεθνή προγράμματα, με ανώτατο όριο ετήσιας εθνικής χρηματοδότησης το 50% των πόρων της. Παράλληλα, απολαμβάνει εκτεταμένες φορολογικές απαλλαγές. Απαλλαγή από άμεσους και έμμεσους φόρους, εισφορές και τέλη, καθώς και απαλλαγή από κρατήσεις για συμβάσεις έρευνας και ανάπτυξης και για παραχώρηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι προμήθειες διενεργούνται βάσει ειδικού κανονισμού, κατά παρέκκλιση του ν. 4412/2016, ενώ οι συμβάσεις αξιοποίησης περιουσιακών στοιχείων άνω των 500.000 ευρώ υπόκεινται σε προσυμβατικό έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ώστε να διασφαλίζεται η νομιμότητα και η διαφάνεια.

Ως προς τη διακυβέρνηση, το καταστατικό της εταιρείας προβλέπει ως όργανα τη Γενική Συνέλευση, το Διοικητικό Συμβούλιο και τον Διευθύνοντα Σύμβουλο.

Το μετοχικό κεφάλαιο κατανέμεται μεταξύ Ελληνικού Δημοσίου και ΕΕΣΥΠ, με το Δημόσιο να διατηρεί ουσιαστική επιρροή μέσα από ειδικές ρυθμίσεις συμμετοχής και δικαιωμάτων ψήφου στη Γενική Συνέλευση, ενώ το Διοικητικό Συμβούλιο συγκροτείται με συμμετοχή εκπροσώπων των μετόχων και εξειδικευμένων στελεχών. Η εταιρεία προσλαμβάνει προσωπικό με συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου ορισμένου ή αορίστου χρόνου, μπορεί να συνάπτει συμβάσεις έργου, αλλά και συμβάσεις δανεισμού εργαζομένων από την ΕΕΣΥΠ ή εταιρείες του ιδιωτικού τομέα, ώστε να εξασφαλίζει υψηλού επιπέδου τεχνογνωσία και ευελιξία.

Δεύτερος βασικός πυλώνας του νομοσχεδίου είναι η αναδιάρθρωση της πρώην Η.ΔΙ.Κ.Α. Α.Ε., η οποία μετονομάζεται σε «Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση Υγείας και Κοινωνικής Ασφάλισης Μονοπρόσωπη Ανώνυμη Εταιρεία (Η.Δ.Υ.Κ.Α. Μ.Α.Ε.)». Σκοπός των σχετικών διατάξεων είναι η εναρμόνιση του θεσμικού καθεστώτος της εταιρείας με τους πραγματικούς τομείς δραστηριότητάς της και η διασφάλιση της αποτελεσματικής υλοποίησης εθνικών και ευρωπαϊκών έργων ψηφιακού μετασχηματισμού στον τομέα της υγείας. Το μετοχικό κεφάλαιο της Η.Δ.Υ.Κ.Α. αναλαμβάνεται πλέον εξ ολοκλήρου από το Ελληνικό Δημόσιο, οι μετοχές είναι προσωπικές και αμεταβίβαστες, και το Δημόσιο εκπροσωπείται από τους Υπουργούς Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Υγείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης.

Η διάρκεια της εταιρείας καθίσταται αορίστου χρόνου, στοιχείο που υπογραμμίζει τον στρατηγικό, μακροπρόθεσμο χαρακτήρα της στον χώρο της ψηφιακής υγείας.

Καθοριστικής σημασίας καινοτομία αποτελεί η συνεποπτεία της Η.Δ.Υ.Κ.Α. από τα Υπουργεία Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Υγείας. Οι δύο υπουργοί ασκούν από κοινού την εποπτεία και τον έλεγχο, ο πρώτος επί των τεχνικών και ψηφιακών υποδομών, των οριζόντιων ψηφιακών πολιτικών, της συμμόρφωσης προς το εθνικό και ενωσιακό πλαίσιο ψηφιακής διακυβέρνησης και των έργων με τεχνικό – ψηφιακό αντικείμενο, καθώς και επί του προϋπολογισμού της εταιρείας.

Ο Υπουργός Υγείας εποπτεύει τις παρεχόμενες υπηρεσίες που αφορούν τον τομέα της υγείας, συμπεριλαμβανομένης της διακυβέρνησης και αξιοποίησης των ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας, της προστασίας τους, της ασφάλειας των ασθενών και της συμμόρφωσης με το ειδικό υγειονομικό και δεοντολογικό πλαίσιο.

Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκεται ενιαία διακυβέρνηση των ψηφιακών υποδομών υγείας, αλλά και σαφής κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ τεχνολογικής και υγειονομικής πολιτικής.

Ο επικαιροποιημένος σκοπός της Η.Δ.Υ.Κ.Α. εστιάζει στην υποστήριξη των Υπουργείων Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Υγείας, Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας και άλλων φορέων του δημόσιου τομέα σε θέματα συστημάτων πληροφορικής, ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και νέων τεχνολογιών. Η εταιρεία αναπτύσσει και διαχειρίζεται πληροφοριακά συστήματα, εξοπλισμό και λογισμικό, διασφαλίζει την ηλεκτρονική εξυπηρέτηση των πολιτών, συνεργάζεται με ευρωπαϊκούς φορείς ως εθνικό σημείο επαφής για την ψηφιακή υγεία και λειτουργεί ως πύλη για τη διασυνοριακή ανταλλαγή ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας, στο πλαίσιο τόσο της πρωτογενούς όσο και της δευτερογενούς χρήσης των δεδομένων, σύμφωνα με τον Κανονισμό για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων Υγείας και τον ΓΚΠΔ. Παράλληλα, προβλέπεται η κατάρτιση τετραετών στρατηγικών και επιχειρησιακών σχεδίων, τα οποία εγκρίνονται από τη Γενική Συνέλευση, ευθυγραμμίζονται με το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο και τα τομεακά σχέδια των εποπτευόντων υπουργείων και περιλαμβάνουν συγκεκριμένους δείκτες αποδοτικότητας και ποιότητας, καθώς και τεκμηρίωση των αναγκών σε προσωπικό.

Στο Κεφάλαιο Γ’ το νομοσχέδιο επεκτείνεται πέραν του στενού πυρήνα της ΤΝ και της υγείας και προβλέπει τη δημιουργία κεντρικής ψηφιακής πλατφόρμας/πληροφοριακού συστήματος για την ψηφιοποίηση εξωστρεφών διοικητικών διαδικασιών και τη δημιουργία κεντρικού αποθετηρίου ψηφιακών υπηρεσιών των ΟΤΑ β’ βαθμού (Περιφέρειες).

Η πλατφόρμα αυτή, που είναι προσβάσιμη μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης (ΕΨΠ), αποσκοπεί στην παροχή υπηρεσιών προς πολίτες και επιχειρήσεις με ενιαίο τρόπο σε όλη την επικράτεια, με υποχρεωτική ένταξη όλων των Περιφερειών, είτε μέσω άμεσης χρήσης είτε μέσω διασύνδεσης μέσω του Κέντρου Διαλειτουργικότητας. Χρήστες της πλατφόρμας είναι τόσο οι πολίτες και οι λοιποί συναλλασσόμενοι όσο και οι υπάλληλοι των ΟΤΑ β’ βαθμού και της αρμόδιας υπηρεσίας συντονισμού του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, ενώ ορίζονται αναλυτικά ο τρόπος ένταξης και απένταξης διαδικασιών, οι πράξεις με τις οποίες αυτές εντάσσονται στο σύστημα, καθώς και ο ρόλος του Υπουργείου ως Υπεύθυνου Επεξεργασίας για τη λειτουργία της πλατφόρμας, με σεβασμό στην προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

Τέλος, το νομοσχέδιο περιλαμβάνει μεταβατικές και καταργούμενες διατάξεις. Προβλέπεται εντός δύο μηνών σύγκληση έκτακτης Γενικής Συνέλευσης της Η.Δ.Υ.Κ.Α. για την προσαρμογή του καταστατικού της, ενώ καταργούνται παλαιότερες ρυθμίσεις του ν. 3607/2007 που είναι πλέον ασύμβατες με το νέο πλαίσιο, ιδίως ως προς την εταιρική χρήση και το επιχειρησιακό της σχέδιο. Η έναρξη ισχύος του νόμου ορίζεται στο άρθρο 42, ολοκληρώνοντας έτσι το νέο θεσμικό οικοδόμημα για την τεχνητή νοημοσύνη, την ψηφιακή υγεία και την αυτοδιοίκηση.