Τρία χρόνια REPowerEU: Ο απολογισμός της Κομισιόν

Τρία χρόνια REPowerEU και στον απόηχο του σχεδίου της για πλήρη απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο έως το 2027, η Κομισιόν κυκλοφόρησε μία αναφορά για το “πόσο καλά τα έχουμε καταφέρει” με το εν λόγω σχήμα το οποίο δημιουργήθηκε  εν μέσω της επίθεσης Πούτιν στην Ουκρανία και έγινε το πλαίσιο μιας σειράς από κανονισμούς, μέτρα και στόχους.

Σύντομη επισκόπηση

Το σχέδιο REPowerEU με σημείο εκκίνηση τον Μάιο του 2022, λίγου μήνες αφότου έγινε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, επισφράγισε την αποφασιστικότητα της ΕΕ να απεξαρτηθεί από τη ρωσική ενέργεια, επιταχύνοντας παράλληλα την εξάπλωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και βελτιώνοντας την εξοικονόμηση ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση.

Σύμφωνα με την έκθεση της Κομισιόν, τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι στιγμής έχουν μειώσει τις ποσότητες εισαγόμενου ρωσικού φυσικού αερίου από 150 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) το 2021 σε 52 bcm το 2024 – με το μερίδιο των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου να μειώνεται από 45% σε 19%.

Όλες οι εισαγωγές ρωσικού άνθρακα έχουν επίσης απαγορευτεί από τις κυρώσεις. Οι εισαγωγές πετρελαίου έχουν συρρικνωθεί από 27% στις αρχές του 2022 σε 3% το 2024, ενώ στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, οι χώρες της ΕΕ που λειτουργούν αντιδραστήρες VVER ρωσικής σχεδίασης (υδρόψυκτοι αντιδραστήρες ενέργειας με νερό) έχουν σημειώσει πρόοδο στην αντικατάσταση των ρωσικών πυρηνικών καυσίμων με καύσιμα από άλλους παραγωγούς.

Όμως, παρά τις προσπάθειες αυτές, το 2024, η ΕΕ εξακολουθεί να εισάγει 52 δισ. κυβικά μέτρα ρωσικού φυσικού αερίου, καθώς και 13 εκατομμύρια τόνους αργού πετρελαίου και περισσότερους από 2 800 τόνους ουρανίου σε εμπλουτισμένη μορφή ή σε μορφή καυσίμου. Δέκα χώρες της ΕΕ εισήγαγαν ρωσικό φυσικό αέριο το 2024, τρεις χώρες εισήγαγαν ακόμη ρωσικό πετρέλαιο και εφτά χώρες εισήγαγαν εμπλουτισμένο ουράνιο ή υπηρεσίες ουρανίου από τη Ρωσία.

Φυσικό αέριο: ζήτηση, εισαγωγές και αποθέματα

Ένας από τους κύριους στόχους του σχήματος REPowerEU ήταν η μείωση της ζήτησης του φυσικού αερίου. Γι’ αυτό και η ΕΕ εξέδωσε τον κανονισμό για τη Μείωση της Ζήτησης Φυσικού Αερίου (Gas Demand Reduction Regulation) ως μέτρο έκτακτης ανάγκης το 2022. Ορίστηκε εθελοντικός στόχος για τη μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου κατά 15% σε σύγκριση με τη μέση ζήτηση μεταξύ 2017 και 2021.

Σύμφωνα με τον απολογισμό της Κομισιόν, η ΕΕ κατάφερε να υπερβεί τον εθελοντικό της στόχο. Η ζήτηση φυσικού αερίου στην ΕΕ συνεχίζει να μειώνεται, ακόμη και μετά τη λήξη του κανονισμού τον Μάρτιο του 2024. Παράλληλα, αυτή η εθελοντική μείωση της ζήτησης συνέβαλε καθοριστικά στη σταδιακή κατάργηση του ρωσικού φυσικού αερίου σύμφωνα με τους στόχους της REPowerEU. Σημειώνεται, ότι σύμφωνα με τα στοιχεία που προσκομίζει η Κομισιόν, τον Αύγουστο του 2022 έως τον Ιανουάριο του 2025, η ΕΕ μείωσε τη ζήτηση φυσικού αερίου κατά 17%, που αντιστοιχεί σε 70 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως.

Ακόμα ένα ζήτημα γύρω από το φυσικό αέριο ήταν η ΕΕ να βρει τα αποθέματα της σε φυσικό αέριο χωρίς να διακινδυνεύσει την ενεργειακή της ασφάλεια. Μετά τη διακοπή της έγχυσης αερίου στις ευρωπαϊκές αποθήκες φυσικού αερίου από τις ρωσικές εταιρείες και το ιστορικά χαμηλό επίπεδο αποθήκευσης φυσικού αερίου τον Νοέμβριο του 2021, η ΕΕ έθεσε τον στόχο της αποθήκευσης φυσικού αερίου στο 90% πριν από κάθε χειμώνα.

Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε μήνες νωρίτερα το 2023 και το 2024. Συγκεκριμένα, το 2024, η ΕΕ πέτυχε τον στόχο της για αποθήκευση φυσικού αερίου στο 90%, στις 19 Αυγούστου, δηλαδή περισσότερο από 2 μήνες πριν από την καταληκτική ημερομηνία. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα 2024-2025, στο πλαίσιο ακριβότερων εισαγωγών, οι απολήψεις από τις αποθήκες φυσικού αερίου επέστρεψαν στα προ της κρίσης επίπεδα, σημαντικά υψηλότερα από ό,τι τα προηγούμενα δύο έτη. Έτσι, τα επίπεδα αποθήκευσης στην ΕΕ ανήλθαν στο 34% την 1η Απριλίου 2025, σηματοδοτώντας το τέλος της χειμερινής περιόδου και του έτους φυσικού αερίου. Είναι σημαντικό ότι τα τρέχοντα επίπεδα αποθήκευσης παραμένουν συνεπή με τον μέσο όρο που καταγράφηκε μεταξύ 2016 και 2021, καθιστώντας την ΕΕ σε θέση να επιτύχει επαρκή επίπεδα αποθήκευσης ενόψει του επόμενου χειμώνα.

Από την άλλη, οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου (αγωγών και ΥΦΑ) μειώθηκαν από 45% των συνολικών εισαγωγών της ΕΕ το 2021 σε 19% το 2024. Αν και οι εισαγωγές ΥΦΑ από τη Ρωσία αυξήθηκαν κατά 2 δισ. κυβικά μέτρα μεταξύ 2023 και 2024, ο τερματισμός της διαμετακόμισης ρωσικού αερίου μέσω Ουκρανίας μείωσε τις εισαγωγές αερίου από αγωγούς από τη Ρωσία κατά 15 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως, σύμφωνα με τα στοιχεία της Κομισιόν. Παράλληλα, προβλέπει ότι πρόκειται να μειωθούν περαιτέρω στο 13% το 2025.

Διασυνοριακές ενεργειακές υποδομές

Στο πλαίσιο του RepowerEU, τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν λάβει σημαντικά μέτρα για την ενίσχυση των ενεργειακών υποδομών, ολοκληρώνοντας ή αναβαθμίζοντας τις διασυνοριακές διασυνδέσεις και τους τερματικούς σταθμούς LNG. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι τελευταία 3 χρόνια τέθηκε σε λειτουργία ένας αριθμός ρεκόρ νέων τερματικών έργων πλωτών μονάδων αποθήκευσης και επαναεριοποίησης (FSRU), ενώ έχει αυξηθεί και η ικανότητα εισαγωγής LNG της ΕΕ σε 50 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως από τον Μάιο του 2024. Η ικανότητα αυτή αναμένεται να φθάσει τα 70 bcm μέχρι το τέλος του 2024.

Πέραν της συνεχιζόμενης ολοκλήρωσης των έργων κοινού ενδιαφέροντος (PCIs) και των έργων αμοιβαίου ενδιαφέροντος (PMIs) στο πλαίσιο του αναθεωρημένου κανονισμού TEN-E, ο πρώτος ενωσιακός κατάλογος έργων PCIs και PMIs εγκρίθηκε από την Επιτροπή τον Νοέμβριο του 2023 για να συμβάλει στη δημιουργία ενός δικτύου υποδομών σε ολόκληρη την Ευρώπη ικανό να αντιμετωπίσει τα κενά των ρωσικών εισαγωγών σε άνθρακα και να υποστηρίξει την ενεργειακή μετάβαση. Συγκεκριμένα, η Κομισιόν αναφέρει ορισμένα έργα που εντάχθηκαν στους καταλόγους:

-85 έργα ηλεκτρικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων 5 έργων έξυπνων δικτύων και 12 έργων υπεράκτιων υποδομών
-65 έργα υδρογόνου και ηλεκτρολυτών
-14 έργα δικτύου CO2
-10 PMIs, συμπεριλαμβανομένων διασυνδέσεων ηλεκτρικής ενέργειας με το Ηνωμένο Βασίλειο, τα Δυτικά Βαλκάνια και τις χώρες της Βόρειας Αφρικής

Από το 2022, η Κομισιόν έχει ανοίξει τρεις γύρους προτάσεων, με χρηματοδότηση ύψους 2,4 δισ. ευρώ για στρατηγικά διασυνοριακά έργα ηλεκτρικής ενέργειας, υδρογόνου, διοξειδίου του άνθρακα και φυσικού αερίου.

Μεταξύ των επιλεγμένων έργων που αναφέρονται στην αναφορά της Κομισιόν για την επέτειο των 3 χρόνων του RepoerEU, αναφέρονται και κάποια ελληνικά έργα. Ένα είναι η ανακατασκευή του Κέντρου Υψηλής Τάσης (ΚΥΤ) Κουμουνδούρου στη Δυτική Αττική. Αυτό συγχρηματοδοτείται με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και λειτουργεί από τον Απρίλιο του 2024, για την ενίσχυση της ασφάλειας και της σταθερότητας του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Η αναβάθμιση αυτή υποστηρίζει την ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας από την Πελοπόννησο. Επιπλέον, αναφέρται και το έργο για τη διασύνδεση των Κυκλάδων τέταρτης φάσης . Ο βασικός σχεδιασμός του έργου περιλαμβάνει υποβρύχια καλώδια συνολικού μήκους 353,2χλμ. και υπόγεια καλώδια συνολικού μήκους 19,6χλμ., συνδέοντας τον υποσταθμό (Υ/Σ) του Λαυρίου στον νέο υποσταθμό (Υ/Σ) Νάξου μέσω Σερίφου, Μήλου, Φολεγάνδρου και Θήρας, καθώς και τους νέους υποσταθμούς των νησιών Σερίφου, Μήλου, Φολεγάνδρου και Θήρας. Τέλος, η επένδυση έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί το τέταρτο τρίμηνο του 2025.