ΤτΕ: Περιορισμένη η επίπτωση στον πληθωρισμό από την στοχευμένη μείωση του ΦΠΑ

Περιορισμένη επίπτωση στον πληθωρισμό θα είχε μία μεμονωμένη μείωση του ΦΠΑ, ενώ αν το μέτρο συνοδευτεί με διαρθρωτικά μέτρα η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού θα είναι σημαντική και διατηρήσιμη.

Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει μελέτη της Τραπέζης της Ελλάδος (ΤτΕ), η οποία δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του Οικονομικού Δελτίου.

Όπως επισημαίνουν οι οικονομολόγοι Γεώργιος Παλαιοδήμος και Δημήτρης Παπαγεωργίου, που εκπόνησαν την μελέτη, «η αποτελεσματικότητα μιας μεμονωμένης, προσωρινής μείωσης του ΦΠΑ ως μέτρου περιορισμού του πληθωρισμού στην ελληνική οικονομία είναι σημαντικά περιορισμένη. Αντιθέτως, παρατηρείται σημαντική και διατηρήσιμη αποκλιμάκωση του πληθωρισμού όταν η μείωση του ΦΠΑ συνοδεύεται από διαρθρωτικά μέτρα που ενισχύουν τον ανταγωνισμό στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και περιορίζουν τις στρεβλώσεις στην οικονομία. Επιπλέον, οι μόνιμες μειώσεις του ΦΠΑ αποδεικνύονται πιο αποτελεσματικές από τις προσωρινές, καθώς ενισχύουν την αξιοπιστία της οικονομικής πολιτικής και επηρεάζουν θετικά τις προσδοκίες νοικοκυριών και επιχειρήσεων».

Το γενικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι η μείωση του ΦΠΑ, από μόνη της, δεν επαρκεί ως εργαλείο για την αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων στην ελληνική οικονομία, καθώς η αποτελεσματικότητά της εξαρτάται από το ευρύτερο θεσμικό και διαρθρωτικό περιβάλλον. Συνεπώς, η αξιοποίηση του ΦΠΑ ως αποτελεσματικού μέτρου αποπληθωριστικής παρέμβασης προϋποθέτει την ένταξή του σε ένα ευρύτερο πλαίσιο οικονομικής πολιτικής, το οποίο περιλαμβάνει συμπληρωματικές διαρθρωτικές παρεμβάσεις που στοχεύουν στην ενίσχυση του ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και στη μείωση των στρεβλώσεων στην οικονομία.

Όπως διαπιστώνεται όταν οι μειώσεις του ΦΠΑ συνοδεύονται από πολιτικές που ενισχύουν τον ανταγωνισμό στην αγορά προϊόντων, οι αποπληθωριστικές επιδράσεις καθίστανται σημαντικές και διατηρήσιμες. Παράλληλα, τα αποτελέσματα από ένα δυναμικό στοχαστικό υπόδειγμα, δείχνουν ότι η μετακύληση των μειώσεων του ΦΠΑ στις τιμές καταναλωτή βραχυπρόθεσμα είναι μερική και εκτιμάται μεταξύ 19% και 25%. Ο βαθμός μετακύλησης επηρεάζεται από διαρθρωτικούς παράγοντες, καθώς και από τη διάρκεια της εφαρμογής του μέτρου.

Οι μόνιμες μειώσεις του ΦΠΑ σχεδόν διπλασιάζουν τη μετακύληση στις τιμές σε σύγκριση με τις προσωρινές. Οι αποπληθωριστικές επιδράσεις είναι επίσης ισχυρότερες σε οικονομίες με πιο ανταγωνιστικές αγορές, όπου οι επιχειρήσεις είναι πιο πρόθυμες να μετακυλήσουν τις μειώσεις κόστους στις τιμές. Αντιθέτως, σε οικονομίες που χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό δυσκαμψιών ή περιορισμένη χρήση εγχώριων εισροών, οι επιδράσεις στον πληθωρισμό από μειώσεις του ΦΠΑ είναι ασθενέστερες.

Συνολικά, τα ευρήματα της μελέτης αναδεικνύουν τον ρόλο των διαρθρωτικών και θεσμικών χαρακτηριστικών στον τρόπο με τον οποίο οι μεταβολές του ΦΠΑ επηρεάζουν τον πληθωρισμό. Υπενθυμίζεται ότι η πρόταση για προσωρινή και στοχευμένη μείωση του συντελεστή Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) σε ορισμένες κατηγορίες βασικών αγαθών, όπως τρόφιμα και ενέργεια, επανήλθε στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια ως μέτρο πολιτικής έναντι του κύματος πληθωριστικών πιέσεων και υιοθετήθηκε από αρκετές χώρες της ευρωζώνης. Οι πιέσεις αυτές απορρέουν κυρίως από την αύξηση του κόστους της ενέργειας και των πρώτων υλών, καθώς και από διαταράξεις στην εφοδιαστική αλυσίδα, κυρίως λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.

Στο 61ο τεύχος δημοσιεύονται οι εξής τρεις μελέτες:

Γεώργιος Παλαιοδήμος και Δημήτρης Παπαγεωργίου: «Μεταβολές του ΦΠΑ και πληθωρισμός: μια εμπειρική και θεωρητική ανάλυση για την ελληνική οικονομία»

Η μελέτη εξετάζει τις επιδράσεις μιας προσωρινής μείωσης του συντελεστή Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) ως μέτρου για την αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων στην Ελλάδα, ακολουθώντας μια συνδυαστική μεθοδολογική προσέγγιση. Αρχικά, εφαρμόζεται ένα διαρθρωτικό αυτοπαλίνδρομο διανυσματικό υπόδειγμα (SVAR) με σκοπό τη διερεύνηση των επιδράσεων μιας μείωσης του ΦΠΑ στον πληθωρισμό. Στη συνέχεια, χρησιμοποιείται ένα δυναμικό στοχαστικό υπόδειγμα γενικής ισορροπίας (DSGE model), το οποίο διαμετρείται για την ελληνική οικονομία. Η ανάλυση εστιάζει στο ρόλο των διαρθρωτικών και θεσμικών χαρακτηριστικών – όπως ο βαθμός ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και οι δυσκαμψίες τιμών και μισθών – στη μετακύλιση της μείωσης του ΦΠΑ στις τιμές καταναλωτή.

Τα αποτελέσματα της μελέτης δείχνουν ότι η αποτελεσματικότητα μιας μεμονωμένης, προσωρινής μείωσης του ΦΠΑ ως μέτρου περιορισμού του πληθωρισμού στην ελληνική οικονομία είναι σημαντικά περιορισμένη. Αντιθέτως, παρατηρείται σημαντική και διατηρήσιμη αποκλιμάκωση του πληθωρισμού όταν η μείωση του ΦΠΑ συνοδεύεται από διαρθρωτικά μέτρα που ενισχύουν τον ανταγωνισμό στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και περιορίζουν τις στρεβλώσεις στην οικονομία. Επιπλέον, οι μόνιμες μειώσεις του ΦΠΑ αποδεικνύονται πιο αποτελεσματικές από τις προσωρινές, καθώς ενισχύουν την αξιοπιστία της οικονομικής πολιτικής και επηρεάζουν θετικά τις προσδοκίες νοικοκυριών και επιχειρήσεων.

Το γενικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι η μείωση του ΦΠΑ, από μόνη της, δεν επαρκεί ως εργαλείο για την αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων στην ελληνική οικονομία, καθώς η αποτελεσματικότητά της εξαρτάται από το ευρύτερο θεσμικό και διαρθρωτικό περιβάλλον. Συνεπώς, η αξιοποίηση του ΦΠΑ ως αποτελεσματικού μέτρου αποπληθωριστικής παρέμβασης προϋποθέτει την ένταξή του σε ένα ευρύτερο πλαίσιο οικονομικής πολιτικής, το οποίο περιλαμβάνει συμπληρωματικές διαρθρωτικές παρεμβάσεις που στοχεύουν στην ενίσχυση του ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και στη μείωση των στρεβλώσεων στην οικονομία.

Νικόλαος Βέττας, Γιώργος Γατόπουλος, Αλέξανδρος Λουκά, Αντώνης Μαυρόπουλος και Σωτήριος Σαπέρας: «Η προσιτότητα της στέγασης για τα ελληνικά νοικοκυριά»

Η μελέτη διερευνά την προσιτότητα της στέγασης σε εθνικό επίπεδο, ανά βαθμό αστικότητας και σε περιφερειακό επίπεδο, αλλά και για διαφορετικές κατηγορίες νοικοκυριών, με σκοπό να αναδείξει τις σημαντικές ετερογένειες που υπάρχουν και που μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμη βάση για τη χάραξη στοχευμένων πολιτικών προς αντιμετώπιση του ζητήματος. Xρησιμοποιώντας διαστρωματικά δεδομένα από δύο κύματα της Έρευνας για τα Οικονομικά και την Κατανάλωση των Νοικοκυριών (Household Finance and Consumption Survey – HFCS) για το 2018 και 2021, κατασκευάζει έναν δείκτη προσιτότητας της στέγασης, ο οποίος ορίζεται ως ο λόγος του κόστους στέγασης προς το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, αλλά και ανάλογα με το βαθμό αστικότητας. Η εξέλιξη του δείκτη υποδηλώνει ότι η προσιτότητα της στέγασης μειώνεται μεταξύ 2018 και 2021, αλλά αναδεικνύει και την ιδιαίτερη ετερογένεια που υφίσταται μεταξύ περιφερειών, καθώς το ζήτημα είναι εντονότερο στις αστικές περιοχές και ιδίως για τα νοικοκυριά που ενοικιάζουν. Στη συνέχεια, η μελέτη δείχνει ότι τα νεαρότερα και μικρότερα σε μέγεθος νοικοκυριά, οι άνεργοι αλλά και τα νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα είναι εκείνα για τα οποία είναι οξύτερο το ζήτημα της προσιτότητας της στέγασης. Μέσω αυτών των ευρημάτων, η μελέτη παραθέτει χρήσιμες πληροφορίες που μπορούν να βοηθήσουν στη χάραξη πολιτικών για την αντιμετώπιση του ζητήματος.

Σοφία Λαζαρέτου και Γιώργος Παλαιοδήμος: «Πληθωριστικές διαταραχές στην Ελλάδα: προσδιοριστικοί παράγοντες και επιπτώσεις»

Η μελέτη αναλύει την ιστορική διαδρομή των πληθωριστικών διαταραχών στην Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 μέχρι σήμερα με στόχο την ανίχνευση των κύριων προσδιοριστικών παραγόντων. Επιπρόσθετα, εξετάζει την επίδραση των διαταραχών, εγχώριων και εξωγενών, από την πλευρά τόσο της συνολικής προσφοράς προϊόντος όσο και της συνολικής ζήτησης. Εστιάζοντας το ενδιαφέρον στις παγκόσμιες γεωπολιτικές εντάσεις, οι οποίες κατά κανόνα θεωρούνται εξωγενείς διαταραχές, η μελέτη αναλύει την επίπτωση μιας αύξησης του γεωπολιτικού κινδύνου στον εγχώριο πληθωρισμό και στο ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης με τη χρήση ενός διαρθρωτικού αυτοπαλίνδρομου σχήματος. Ο γεωπολιτικός κίνδυνος προσεγγίζεται ποσοτικά με το δείκτη Geopolitical Risk Index των Caldara and Iacoviello (2022). Εξετάζεται επίσης η επίδραση από μια αύξηση της οικονομικής και πολιτικής αβεβαιότητας οφειλόμενη σε τοπικούς, ιδιοσυγκρασιακούς παράγοντες, η οποία προσεγγίζεται ποσοτικά με το δείκτη World Uncertainty Index-Greece των Ahir et al. (2022).

Τα εμπειρικά ευρήματα διαπιστώνουν την ύπαρξη άμεσης αλληλεπίδρασης μεταξύ των διαταραχών στην εγχώρια ζήτηση και προσφορά, του αυξημένου γεωπολιτικού κινδύνου και του εγχώριου πληθωρισμού. Ειδικότερα, η μελέτη για την περίπτωση της Ελλάδας καταδεικνύει ότι η αβεβαιότητα που προκύπτει τόσο από εγχώρια γεγονότα όσο και από παγκόσμιες γεωπολιτικές εντάσεις ασκεί σημαντική επιρροή στον εγχώριο πληθωρισμό. Με την επέλευση ενός παγκόσμιου γεωπολιτικού γεγονότος, ο αντίκτυπος στον εγχώριο πληθωρισμό είναι μεγαλύτερος και έχει μεγαλύτερη διάρκεια σε σχέση με την εμφάνιση ενός τοπικού γεγονότος, υπό την προϋπόθεση, όμως, ότι η νομισματική πολιτική αντιδρά με στόχο τον περιορισμό των πληθωριστικών πιέσεων. Τα ευρήματα υποδηλώνουν επίσης ότι οι διαταραχές που οφείλονται στην εγχώρια ζήτηση συνεπάγονται πιο επίμονες πληθωριστικές πιέσεις σε σύγκριση με εκείνες που προκαλούνται από διαταραχές στην εγχώρια προσφορά προϊόντος.