Επιχειρήσεις σε Καθεστώς Διεθνών Κυρώσεων: Νομικοί Κίνδυνοι και Ευθύνες

Η πρόσφατη κλιμάκωση της σύγκρουσης μεταξύ Ιράν και Ισραήλ έχει προκαλέσει αναστάτωση στις διεθνείς αγορές ενέργειας, με αύξηση των τιμών του πετρελαίου και ανησυχίες για διαταραχές στη ναυσιπλοΐα μέσω των στενών του Ορμούζ. Οι επιχειρήσεις που έχουν έκθεση σε αυτές τις αγορές ή συνεργάζονται με εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, αντιμετωπίζουν αυξημένους κινδύνους και πρέπει να αξιολογήσουν προσεκτικά τις στρατηγικές τους.

Η χρήση οικονομικών κυρώσεων ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής έχει ενταθεί τις τελευταίες δεκαετίες, με στόχο τον εξαναγκασμό κρατών ή φυσικών προσώπων σε συμμόρφωση με το διεθνές δίκαιο και τις αρχές των διεθνών οργανισμών. Η Ρωσία, το Ιράν, η Βόρεια Κορέα και άλλα κράτη έχουν τεθεί υπό καθεστώς αυστηρών κυρώσεων, που επηρεάζουν όχι μόνο τις κυβερνήσεις τους, αλλά και τις διεθνείς και τοπικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε αυτές τις περιοχές. Οι επιχειρήσεις καλούνται πλέον να πλοηγηθούν μέσα σε ένα περίπλοκο δίκτυο περιορισμών, όπου τα όρια μεταξύ νομικής συμμόρφωσης, πολιτικής στάσης και οικονομικού ρίσκου γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα.

• Πολυδιάστατο Ρυθμιστικό Πλαίσιο:

Οι κυρώσεις μπορεί να είναι μονομερείς ή πολυμερείς. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εφαρμόζουν δευτερογενείς κυρώσεις («secondary sanctions»), οι οποίες επηρεάζουν τρίτες χώρες και οντότητες που συναλλάσσονται με φορείς που έχουν υποστεί κυρώσεις. Αντίθετα, η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζεται περισσότερο σε καταλόγους κυρώσεων («sanctions lists») και σε θεσμικά μέτρα στο πλαίσιο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας («ΚΕΠΠΑ»). Παραδείγματος χάριν ο Κανονισμός (ΕΕ) 833/2014, όπως τροποποιήθηκε μετά το 2022, απαγορεύει τη χρηματοδότηση, την τεχνική υποστήριξη και τις υπηρεσίες σε στρατηγικούς ρωσικούς τομείς. Επιπλέον, το Συμβούλιο της ΕΕ έχει υιοθετήσει σειρά περιοριστικών μέτρων σε επίπεδο φυσικών και νομικών προσώπων.

• Νομική Ευθύνη και Πιθανοί Κίνδυνοι:

Επιπλέον, οι επιχειρήσεις που παραβιάζουν τις κυρώσεις κινδυνεύουν με διοικητικές κυρώσεις, ποινικές διώξεις και ζημίες στη φήμη τους ή και αποκλεισμό από διάφορες συμφωνίες. Η περίπτωση της γαλλικής τράπεζας «BNP Paribas», η οποία κατέβαλε πρόστιμο σχεδόν εννιά (9) δισ. δολαρίων στις ΗΠΑ για συναλλαγές με το Ιράν, το Σουδάν και την Κούβα, αποτελεί εμβληματικό παράδειγμα. Η παράλειψη ελέγχου συμμόρφωσης («compliance failure») μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές νομικές συνέπειες. Η ύπαρξη αντικρουόμενων νομικών υποχρεώσεων μεταξύ διαφορετικών νομοθετικών πλαισίων είναι ιδιαίτερα προβληματική. Οι δευτερογενείς κυρώσεις των ΗΠΑ συχνά συγκρούονται με τις πολιτικές της ΕΕ. Για να προστατεύσει τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, η ΕΕ έχει υιοθετήσει τον Κανονισμό (ΕΚ) 2271/96, γνωστό ως «Blocking Statute», ο οποίος απαγορεύει τη συμμόρφωση με εξωεδαφικές κυρώσεις. Ωστόσο, η εφαρμογή του στην πράξη είναι περιορισμένη, λόγω φόβου αποκλεισμού από τις αμερικανικές αγορές.

• Στρατηγική Διαχείρισης Κινδύνου και Συμμόρφωση:

Οι επιχειρήσεις πρέπει να θεσπίσουν προγράμματα κανονιστικής συμμόρφωσης, ενισχύοντας την εσωτερική τους διακυβέρνηση και ενσωματώνοντας εργαλεία όπως:

• Έλεγχο γνωριμίας πελάτη («Know Your Customer – KYC»)
• Πολιτικές για Anti-Money Laundering («AML»)
• Εκπαίδευση του προσωπικού
• Συνεχή παρακολούθηση συναλλαγών και συμβαλλομένων

Η συμμόρφωση λειτουργεί όχι μόνο ως άμυνα νομικής προστασίας, αλλά και ως στρατηγικό πλεονέκτημα για τη βιωσιμότητα της επιχείρησης σε διεθνές επίπεδο.

Συμπεράσματα

Η αύξηση των διεθνών εντάσεων καθιστά τις κυρώσεις ένα κανονικό εργαλείο εξωτερικής πολιτικής με ισχυρό νομικό αποτύπωμα στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Η πολυπλοκότητα, η εξωεδαφικότητα και η ταχύτητα με την οποία τροποποιούνται τα καθεστώτα κυρώσεων απαιτούν νομική επαγρύπνηση και συστημική συμμόρφωση. Οι επιχειρήσεις, ως ενεργοί παίκτες της παγκόσμιας οικονομίας, οφείλουν να διαχειρίζονται νομικά και ηθικά την παρουσία τους σε διεθνές περιβάλλον εντάσεων και αστάθειας.

*H Ειρήνη Περπερίδου είναι δικηγόρος, LL.M, LL.M, M. A, Ιδρύτρια της GEA.

• Βιβλιογραφία – Παραπομπές:

1. De Schutter, Transnational Corporations and Human Rights, Hart Publishing, 2017, σ. 262-266.
2. Council of the European Union, Sanctions Policy, https://www.consilium.europa.eu/en/policies/sanctions/
3. Κανονισμός (ΕΕ) 833/2014 του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε από τον Κανονισμό (ΕΕ) 2022/328.
4. US Department of Justice, BNP Paribas Agrees to Plead Guilty and to Pay $8.9 Billion, 30 Ιουνίου
5. Clapham, Human Rights Obligations of Non-State Actors, Oxford University Press, 2006, σ. 193-196.
6. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2271/96 για την προστασία έναντι της εξωεδαφικής εφαρμογής νομοθεσίας τρίτων χωρών.