Οι εργασιακές προκλήσεις στην εποχή της κλιματικής αλλαγής

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί πλέον μια από τις πιο καθοριστικές προκλήσεις για τις σύγχρονες κοινωνίες και οικονομίες, με επιπτώσεις που επεκτείνονται σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ένας από τους τομείς που πλήττεται άμεσα είναι η εργασία, ειδικά όσον αφορά τις συνθήκες υγείας και ασφάλειας στους χώρους εργασίας. Η αύξηση της θερμοκρασίας, η συχνότητα καυσώνων και η μεταβολή του μικροκλίματος δημιουργούν νέους και σοβαρούς κινδύνους για τις εργαζόμενες και  τους εργαζόμενους, καθιστώντας αναγκαία την προσαρμογή της νομοθεσίας και των πρακτικών πρόληψης.

Σε ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο, η Οδηγία 89/654/ΕΟΚ, γνωστή και ως «Workplace Directive», θέτει ελάχιστες απαιτήσεις για την ασφάλεια και την υγεία στους χώρους εργασίας. Στο άρθρο 7 της Οδηγίας, επισημαίνεται ρητά ότι οι χώροι εργασίας πρέπει να έχουν «κατάλληλη θερμοκρασία ανάλογα με το είδος της σωματικής προσπάθειας που απαιτείται από τις εργαζόμενες και τους εργαζομένους». Αν και η ρύθμιση αυτή θεσπίστηκε το έτος του 1989, σήμερα πιο επίκαιρη από ποτέ, καθώς οι θερμοκρασίες σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες υπερβαίνουν τα φυσιολογικά όρια για ασφαλή εργασία.

Στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, οι ακραίες θερμικές συνθήκες δεν αποτελούν πια σπάνιο φαινόμενο, αλλά μια νέα πραγματικότητα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας, το 2024 ήταν το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ, με θερμοκρασίες-ρεκόρ να σημειώνονται σε πολλές χώρες της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Οι εξωτερικοί αλλά και εσωτερικοί χώροι εργασίας εκτίθενται σε όλο και πιο επικίνδυνες θερμοκρασίες, αυξάνοντας τον κίνδυνο θερμικής εξάντλησης, αφυδάτωσης και σοβαρών επιπλοκών για την υγεία των εργαζομένων.

Η νομοθεσία, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, καλείται να προσαρμοστεί σε αυτή τη νέα πραγματικότητα. Η Ελλάδα, στο πλαίσιο της εναρμόνισης με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, έχει ενσωματώσει την Οδηγία 89/654/ΕΟΚ, στο νόμο 3850/2010, ο οποίος προβλέπει στο άρθρο 43 τη γραπτή εκτίμηση επαγγελματικού κινδύνου, που πλέον οφείλει να συμπεριλαμβάνει και τον θερμικό κίνδυνο.

Οι πιο πρόσφατες πρακτικές οδηγίες για την αντιμετώπιση της θερμικής καταπόνησης εκδόθηκαν με τις Εγκυκλίους 34666/6.6.2024 και 52903/26.5.2023. Οι εγκύκλιοι αυτοί περιγράφουν αναλυτικά τις υποχρεώσεις των εργοδοτριών και εργοδοτών κατά την περίοδο καύσωνα, όπως:

• Την παύση εξωτερικών εργασιών όταν η θερμοκρασία υπερβαίνει τους 40°C,
• Την εξασφάλιση σκίασης, τακτικών διαλειμμάτων και παροχής δροσερού νερού,
• Τη συνεργασία με τεχνικούς ασφαλείας και ιατρούς εργασίας για εκτίμηση κινδύνου με βάση ειδικούς δείκτες (π.χ. δείκτης θερμικής καταπόνησης WBGT).

Επιπλέον, η Υπουργική Απόφαση 65581/2023 (ΦΕΚ Β’ 4491) ρυθμίζει ειδικά ζητήματα για ευάλωτες ομάδες εργαζομένων (π.χ. άτομα με καρδιοαναπνευστικά προβλήματα ή και εργαζόμενες/-οι ευάλωτων ομάδων) και προβλέπει τη δυνατότητα τηλεργασίας ή προσαρμογής του ωραρίου σε περίπτωση καύσωνα, σύμφωνα με το άρθρο 68 του ν. 4808/2021. Η προσέγγιση αυτή ενισχύει την έννοια της εξατομικευμένης προστασίας, αποτρέποντας καταστάσεις που μπορεί να αποβούν επικίνδυνες για την υγεία.

Η προσαρμογή της αρχής της πρόληψης στις συνθήκες της κλιματικής κρίσης είναι πλέον απαραίτητη. Οι εργοδότριες/εργοδότες δεν μπορούν να βασίζονται σε γενικευμένες περιβαλλοντικές προβλέψεις, αλλά αντιθέτως πρέπει να επαναξιολογούν διαρκώς τις συνθήκες στους χώρους εργασίας, σε συνεργασία με ειδικούς. Η δημόσια διοίκηση από την πλευρά της οφείλει να επιβλέπει, να εκπαιδεύει και να ενισχύει τους μηχανισμούς εφαρμογής των μέτρων.

Η ασφάλεια των εργαζομένων είναι ζήτημα ανθρώπινης αξιοπρέπειας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Η εργασία σε περιβάλλον με υπερβολική θερμοκρασία δεν πρέπει να γίνεται αποδεκτή, καθώς αποτελεί συνθήκη έκτακτης ανάγκης που απαιτεί συντονισμένες πολιτικές και νομοθετικές παρεμβάσεις.

Συμπερασματικά, η Οδηγία 89/654/ΕΟΚ, σε συνδυασμό με τις εθνικές ρυθμίσεις και τις αυξανόμενες προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής, αναδεικνύει την ανάγκη για ένα δυναμικό, ρεαλιστικό και ανθρωποκεντρικό πλαίσιο προστασίας της εργασίας. Η πράσινη μετάβαση δεν αφορά μόνο το περιβάλλον, αλλά και την ανθεκτικότητα και ασφάλεια της ανθρώπινης εργασίας.

*H Ειρήνη Περπερίδου είναι δικηγόρος, LL.M, LL.M, M. A, Ιδρύτρια της GEA