Πάνω από 800 ενεργειακές κοινότητες στην ΕΕ το 2025, τί γίνεται στην Ελλάδα

Σταδιακά στην Ευρώπη, η ενέργεια περνά στα χέρια των πολιτών.

Αυτό σημειώνεται στις πιο πρόσφατες ενεργειακές αναλύσεις, κατά τις οποίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν πάνω από 8000 ενεργειακές κοινότητες.

Σύμφωνα με όσα αναφέρουν οι έλληνες εκπρόσωποι ενεργειακών κοινοτήτων στην Ελλάδα, «το Βέλγιο 125.000 πολίτες έχουν συν-επενδύσει σε αιολικά έργα, κινητοποιώντας >150 εκατομμύρια ευρώ σε κεφάλαια, ενώ παράλληλα διεκδικούν τη συν-ιδιοκτησία και σε υπεράκτια αιολικά έργα. Επιπλέον, δραστηριοποιούνται και σε άλλα έργα και υπηρεσίες όπως συλλογικές ανακαινίσεις κτιρίων, ηλεκτροκίνηση και υπηρεσίες ευελιξίας».

Αναφορικά με την Ελλάδα, περισσότεροι από 5.000 πολίτες, Δήμοι και τοπικές επιχειρήσεις επωφελούνται ήδη από τις υπηρεσίες και τα έργα ανοικτού τύπου και ευρείας βάσης ενεργειακών κοινοτήτων.

Ωστόσο, μελέτες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταδεικνύουν πως ένα βασικό εμπόδιο (ή ευκαιρία) για τη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων αποτελεί η διαθεσιμότητα χρηματοδοτήσεων, με διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ολλανδία, η Ισπανία, και το Βέλγιο, έχουν θεσπίσει χρηματοδοτικούς μηχανισμούς για την κάλυψη των αρχικών εξόδων ίδρυσης μιας ενεργειακής κοινότητας, αλλά και για την υλοποίηση του πρώτου της έργου.

Σε αυτό το πλαίσιο, όπως αναφέρουν οι Έλληνες εκπρόσωποι των ενεργειακών κοινοτήτων συνιστά «εξαιρετικά δυσάρεστη εξέλιξη η απένταξη του έργου ΑΠΟΛΛΩΝ από το ελληνικό Ταμείο Ανάκαμψης. Οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση σημαίνουν πρακτικά πως 100 εκατομμύρια επιδοτήσεων για μπαταρίες και έργα αυτοπαραγωγής χάθηκαν, επιβαρύνοντας εν δυνάμει τους τελικούς ωφελούμενους και τον μέσο έλληνα φορολογούμενο».

Το πρόγραμμα Απόλλων

Το εν λόγω πρόγραμμα είναι ένα πρόγραμμα κοινωνικής ηλιακής πολιτικής, μέσω του οποίου Δήμοι και ευάλωτα νοικοκυριά ανά την Ελλάδα θα λάμβαναν φθηνή και καθαρή ενέργεια. Επί της αρχής ένα τέτοιο πρόγραμμα κρίνεται ως θετικό – αλλά, όπως έχει αναλυτικά αναδείξει η Electra Energy, ο σχεδιασμός του προγράμματος υπήρξε εξαιρετικά προβληματικός. Συγκεκριμένα, και σύμφωνα με το Ν. 5106/2024: Το Πρόγραμμα Απόλλων, όπως αναφέρουν οι εκπρόσωποι, χρησιμοποίησε με λανθασμένο τρόπο το μοντέλο των Ενεργειακών Κοινοτήτων Πολιτών, που στηρίζεται εκ του νόμου σε εθελοντική και ανοιχτή συμμετοχή. Αντίθετα, προέβλεψε ως μέλη μόνο ΟΤΑ, ΤΟΕΒ και ΔΕΥΑ, αποκλείοντας πολίτες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τοπικούς φορείς. Έτσι, θεσμοθέτησε «κλειστές» κοινότητες σε πλήρη αντίθεση με τις συνεταιριστικές αρχές.

Σύμφωνα με την περιγραφή του προγράμματος, οι Δήμοι, αν και μέλη των κοινοτήτων, δεν θα δικαιούνταν εκ του νόμου να διαχειρίζονται τα έργα τα οποία θα υλοποιούνταν από τρίτους ιδιώτες, και οι οποίοι θα αποτελούσαν τους κατόχους-ιδιοκτήτες των σταθμών αλλά και τους διαχειριστές της παραγόμενης ενέργειας. Έτσι, καθώς οι Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών, και οι Δήμοι ως μέλη αυτών, δεν θα είχαν ούτε το δικαίωμα ιδιοκτησίας αλλά ούτε το δικαίωμα διαχείρισης των έργων, θα έχαναν απευθείας το χαρακτηριστικό του αυτοπαραγωγού το οποίο αποτελεί και αναπόσπαστο ταυτοτητικό στοιχείο και των κοινοτήτων.

Το πρόγραμμα Απόλλων αποτελούσε ένα από τα πολύ λίγα κυβερνητικά προγράμματα με στοχευμένη χρηματοδότηση για ενεργειακές κοινότητες στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο (2021-2027). Όπως έχει επισημάνει σε προηγούμενες τοποθετήσεις της η Δέσμη ενεργειακών κοινοτήτων, κρίνεται ως απολύτως απαραίτητη η ενεργοποίηση πόρων από:

-Το ΕΣΠΑ (2021-2027): Βάσει του Παρατηρητηρίου Χρηματοδοτήσεων για τις Ενεργειακές Κοινότητες της REScoop.eu, προβλέπονται πόροι για τις ενεργειακές κοινότητες σε 2 εθνικά επιχειρησιακά προγράμματα (Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή, Δίκαιη Μετάβαση), και 4 περιφερειακά επιχειρησιακά προγράμματα (Ήπειρος, Ιόνια Νησιά, Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησος)
Δεύτερη πρόσκληση από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, με διεύρυνση των ωφελούμενων ώστε να συμπεριλαμβάνονται ενεργειακές κοινότητες από πολίτες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις
-Το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα: Το εν λόγω Ταμείο στοχεύει σε στοχευμένες παρεμβάσεις για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας. Ως εκ τούτου θα μπορούσε να στηρίξει άμεσα τις ενεργειακές κοινότητες. Πρόσφατη έρευνα μεταξύ 641 ενεργειακών κοινοτήτων ανά την Ευρώπη, ανέδειξε το πώς τα κρατικά κονδύλια είναι απαραίτητα ώστε μια ενεργειακή κοινότητα να μπορέσει να υλοποιήσει δράσεις κατά της ενεργειακής φτώχειας (π.χ., ανακαινίσεις κτιρίων, ευαισθητοποίηση, προσφορά δωρεάν μεριδίων σε έργα συμψηφισμού).
-Το Ταμείο Απανθρακοποίησης για τα Νησιά: Είναι κρίσιμο το Ταμείο να στηρίξει έργα τα οποία ανήκουν στους ίδιους τους κατοίκους των νησιών. Ένα τέτοιο εργαλείο αποτελούν οι ενεργειακές κοινότητες, μέσω των οποίων μπορεί να επιτευχθεί η ευρεία κοινωνική αποδοχή για τις ΑΠΕ. Υπάρχουν ήδη εν λειτουργία ενεργειακές κοινότητες στον ευρύτερο ελληνικό νησιωτικό χώρο, των οποίων τα έργα προάγουν την κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Εν κατακλείδι, όπως αναφέρουν οι εκπρόσωποι των ελληνικών ενεργειακών κοινοτήτων, η εμπειρία από το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα European Energy Communities Facility δείχνει πως υπάρχει πραγματική ανάγκη για χρηματοδοτικά προγράμματα ενεργειακών κοινοτήτων. Στις 30 Σεπτεμβρίου έκλεισε ο πρώτος κύκλος αιτήσεων και από την Ελλάδα κατατέθηκαν συνολικά 29 αιτήσεις, ενώ παράλληλα αναμένεται ακόμη μεγαλύτερη συμμετοχή ενεργειακών κοινοτήτων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και στον δεύτερο κύκλο χρηματοδότησης του προγράμματος.